حافظه آينده چيست؟
مجموعه اي از تصورات، تخيلات، تجسمات، برنامه ها، نقشه ها، اهداف و غيره را كه در يك ذهن خيال پرداز و آرمان گرا انباشته شده و در كنار حافظه تاریخی رايج قرار گرفته و درنهايت به اقدامات و برنامه هاي امروز ما منجر مي شود، حافظه آينده نامیده می شود. براي مثال هدف فتح قله اورست باعث مي شود تا شخص شروع به برنامه ريزي جسمي، مالي، اطلاعاتي و اقداماتي لازم برای رسيدن به این هدف شود. سناریوهای نیز به نوعی سازنده حافظه آینده هستند. مثلا سناریوهایی که در آن الزامات و پیامدهای جهانی شدن، برون گرائی، و تقاضا محوری یا بر عکس منطقه گرائی، درون گرائی، و عرضه محوری در امر آموزش و پژوهش کشور دیده شده باشد موجب جلب توجه ویژه کارشناسان به اطلاعات، دیدگاه ها، و تحولاتی می شود که در راستای هم سو یا مخالف این سناریو های خاص ظهور می کنند. در صورت نبود چنین سناریوهایی، حافظه آینده کارشناسان و سیاست گذران امر آموزش و پژوهش خالی می ماند.
تعبير مجدد گذشته چیست؟
تعبير مجدد گذشته به مفهوم آن است كه وقايع و اتفاقات تاریخی را مجدداً بررسي كرده تا به كشف نکاتی كه به دلايل مختلف دور از چشم تاريخ نگاران مانده است، برسيم .
اصولا ما گذشته را از نو مي خوانيم تا موارد جا افتاده را پيدا كرده و موارد حذف شده را كشف كنيم. زیرا شايد اين موارد بي اهميت (در نظر راوي تاریخ) براي آينده بسیار تعيين كننده باشند. روایت کنندگان همیشه به خاطر موضع گيري هاي خاص خود يا عدم درك اهميت موضوع مطالبي را عمدا یا سهوا حذف می كنند .تعبير مجدد گذشته با هدف كشف علل واقعي و بنیادی بعضي موضوعات صورت مي پذيرد تا پس از بررسی بیشتر از آنها براي استفاده از در برنامه هاي امروز و آينده مان استفاده کنیم. تاريخ ممكن است به دلايل مختلف مانند اعتقادات شخصي روایت کننده، ظرفيت هاي محدود ادراكي انسانی و و عدم فهم صحيح موضوع به طور کامل و جامع ثبت نشده باشد.
حال گسترده چيست؟
حال گسترده به مفهوم اين است كه زمانه حال يك موضوع نسبي است و با توجه به شرايط، وضعيت، ذهنيات، و نسبتهاي مختلف سنجيده، ارائه و عنوان مي شود. براي مثال گاهي ما حال را به مفهوم سالی كه در آن هستيم به كار مي بريم. و گاهي به معناي تفاوت دو وضعيت با گستره زماني بيشتري مطرح مي شود مانند گذشته مجردی بودم و حال متاهلی. گاهی اوقا حال ممكن است از 5 سال پيش شروع شده باشد. يا مثلا تا قبل از قرن بیستم انسانها به رایانه دسترسي نداشتند ولي در زمان حال دسترسي دارند. یعنی حال به معناي قرن بيستم و پس از آن است و گستره وسيعي را در بر می گیرد. در واقع مرزهاي حال بسيار سيال است و نمي توان مرز مشخصي براي آن قائل شد.
آيا ناقص بودن دانش مي تواند بهانه خوبي براي صرف نظر كردن از استفاده از آن دانش ناقص باشد؟
خير. انسان نسبت به جهان و بسياري از پدیده های اطراف خود داراي جهل است. بسياري از علوم مانند پزشکی، فیزیک، شیمی، و زیست شناسی كه امروزه ظاهرا به مراحلي از شناخت رسيده اند و از آنها استفاده هاي كاربردي فراوانی می شود داراي مجهولات فراوانی هستند. اما با وجود اين نقص، انسان توانسته است با همين دانش ناقص به بسياري از پيشرفتها دست یافته و بسياري از مشكلات خود را حل نمايد. در واقع دانش ناقص مي تواند تا حد زیادی پاسخگوي بخشی از نياز هاي ما باشد و دانش ناقص نسبت به آینده هم از اين امر مستثني نيست.
مردم عادي بيشترين سودمندي آينده پژوهی در چه مي بينند؟
مردم عادي بيشتر با هدف كسب موفقيت و مخصوصا منافع مالي آینده پژوهی می کنند و به نوعي عايدي هاي مالي براي آنها لذت بخش تر است. بنابراین با پايش روند ها، قوانین، و جابجائی مسوولان و جسجو جهت كسب ايده هاي جديد آينده نگري و برنامه ريزي می کنند تا با قرار گرفتن در آن مسير ها به خواسته هاي مالي خود برسند. مردم سعي مي كنند تا بفهمند وضعيت كشور از قبيل سياست، اقتصاد، و فنآوری به چه سمتي حركت مي كند و چه تغييراتي در وضعيت فعلي ايجاد مي شود تا آنها بتوانند يك گام جلوتر بوده وموقعيت رقابتي بهتری كسب كنند. مانند خريد زمين یا مغازه در كنار جايي كه قرار است به زودي رونق پيدا كند يا فرستادن فرزندان به كلاس زبان و تاكيد بر قبولي آنها در كنكور، گرفتن رژيم براي پرهيز از چاق شدن، نكشيدن سيگار براي پرهيز از سكته قلبي يا سرطان ريه.
تفاوت پيش گويي با آینده پژوهی چيست؟
تفاوت پيش گويي و آینده پژوهی در ماهيت اين دو رويكرد و مفروضات آنهاست. پيش گويي اساسا به آينده به صورت محتوم مي نگرد و قطعيت را در رويكرد خود پذیرفته و ابراز مي کند. در پيش گويي آينده موضوعي بسته و قطعي است و انسان را به حالت انفعالی گرايش مي دهد. به بیان دیگر پیش گویان این باور را القاء می کنند که آينده ما از قبل تعريف و تثبيت شده شده و ما بايد آن را بپذيريم. اما آینده پژوهی كه بر پایه عقلانيت و علم و دانش روز استوار است اساسا به قطعیت هيچ چيزي را پيش بيني نمي كند، بلكه آينده هاي متنوع و متفاوتي را بر هر موضوع متصور مي شود. در واقع آينده ها از نظر آینده پژوهان غيره قابل پيش بيني بوده و مي توان با برنامه ريزي به سمت آنها گام برداشت. چنین رویکردی به توانايي انسان در شكل بخشيدن به آينده و انتخاب آينده هاي بهتر اذعان دارد.
در عبارت Futures حرف s را چگونه و به چند حالت مي توان تعبير كرد؟
حرف s به كار رفته در اين كلمه اولا نشانگر جمع است. يعني ما در بحث آينده پژوهي با مفهوم "يك آينده" روبرو نيستيم بلکه "آينده هاي متعددی" مفروض اند و به هيچ وجه نمي گوييم "آينده يك موضوع" بلكه مي گوييم آينده ها (یا سناریوهای) يك موضوع. معنی دیگر حرفs حاکی از رشته یا حوزه دانشگاهی آینده اندیشی است درست شبیه کلماتی مانند Physics یا Mathematics که برای حوزه یا رشته علم فیزیک و ریاضی به کار می روند.
آينده ها عموما به چند دسته تقسیم بندی می شوند؟
آینده ها را می توان به چهار دسته تقسيم بندی کرد كه عبارتند از آينده هاي ممكن، باوركردني ،محتمل، و مطلوب .
آينده هاي ممکن یعنی همه آينده هايي که قابل تصورند و در ذهن بشر مي گنجند. چنین آینده هایی شايد بسيار دور از دسترس به نظر آيند و تخيل محض قلمداد شوند و حتي ممكن است با اطلاعات و قوانين كشف شده حاکم بر سیستم های فیزیکی، اقتصادی، و اجتماعی امروزي همخواني نداشته باشند. آينده هاي ممكن را در واقع به عنوان يك فضاي مانور براي تشويق به تفکر بی قید و بند و خلاقيت و تجسم ذهن بدون هيچ گونه ارزيابي اجرايي – عملياتي در نظر مي گيرند. مثلا داستان هاي علمي - تخيلي يا ادبيات آرمان شهري و به طور کلي هر آنچه که مردم معمولا خوابش را مي بينند. مثلا زماني که ايراني ها فقط خوابش را مي ديدند که روزي صدام به دست آمريکايي ها اسير و به دست عراقي ها اعدام شود.
آينده هاي باورکردني یا قابل درک یعنی زیر مجموعه ای از آينده هاي ممکن که با قوانين شناخته شده و دانش کنوني بشري سازگارند و هيچ يک از آنها مثلا قانون دوم ترموديناميک، مطلق بودن سرعت نور و غيره را نقض نمي کنند. در حوزه هايي مانند علم و فنآوري و اقتصاد که نسبت به حوزه هاي مانند جامعه و سياست قضاوت درباره باورکردنی بودن آنچنان دشوار نيست. مثلا آينده اي که در آن اقتصاد يمن از اقتصاد آلمان قوي تر باشد اگر چه قابل تصور و ممکن است اما باور کردني نيست.
آینده هاي محتمل یا مورد انتظار یعنی زیر مجموعه ای از آینده هاي باورکردني که شواهد و مدارک کنوني تحقق آنها را پشتيباني مي کنند. به تعبير ديگر در ادامه روندهاي جاري قرار دارند و نسبتا بعيد است که با توجه به آنچه که اکنون مي بينيم يا وجود دارد بر خلاف آنها چيزي محقق شود. در واقع فضايي مابين صفر و يك است با نزديكي بسيار بيشتر به سمت يك. مثل ظهور يک ابر ملت آسيايي در قالب چين و شايد هند به عنوان بازيگران عمده جهان در سال 2030.
آينده هاي مطلوب عبارتند از همه آينده ها اعم از ممکن، باورکردني، يا محتمل که مطابق خواست و ميل يک فرد يا گروهي از افراد باشند. اين آينده ها در واقع يک مجموعه مشخص از هنجارها، ارزش ها، و معيارهاي ذهني را کاملا محقق مي کنند
در بين آينده هاي ممكن، باور كردني، محتمل و مطلوب كدام يك به اگرها حساسيت بيشتري دارند؟
همه آيند ها به نوعي وابسته به اگر ها هستند و قوت و ضعف عوامل ايجاد كننده و شرایط اوليه در شكل گيری آنها بسيار مهم است. اما دو آينده باور كردني و محتمل مرزهاي بسيار سيالي با هم دارند و در صورت تحقق شرايط ایجابی یا سلبی، آينده باور كردني به محتمل و بر عکس تبديل مي گردند.
آينده پژوهي چگونه گاهي از موقعيت فرد يا سازمان در قلب روندها و مسير تغيير را نشان می دهد؟
آينده پژوهي سبب مي شود تا افراد يا سازمان ها با استفاده از افق و گستره ديدي كه در آنها ايجاد مي شود به مراتب بهتر و دقيق تر به وضعيت خويش در مسير تعييرات و تحولات پي ببرند. مثلا بازيكني كه در زمين فوتبال حضور دارد تنها داراي يك ديد دو بعدي است. ديدي محدود كه فقط طول و عرض را مي بيند. اما وقتي که اين بازيكن از روي سكو ها به بازي مي نگرد افق و گستره ديد او افزايش مي يابد و داراي يك ديد سه بعدي مي شود. بدین ترتیب موقعيت ها و مسائل بازي و سرعت و روند حركتي بازي و تاكتيك غالب بازي و بسياري چيز های دیگری را كه هنگام حضور در زمين نمي ديد، مي بيند. آينده پژوهي نیز به نوعي به ما چنين ديدي ارائه مي دهد.
دیدگاه های كلي مطرح در آينده پژوهی چيستند؟
ديدگاه اول ديدگاه استنتاجي و تحليل الگو مي باشد. ديدگاه استنتاجي آينده را در حقيقت گستره زماني و منطقي گذشته مي داند و معتقد است با مطالعه اقدامات گذشته و حال و تشخيص منطق يا الگوي تغييرات می توان به تحولات آينده تا حد زيادي مي توان پي برد . البته بعضي از الگوها نیز جنبه ادواري داشته و مدافع تز تكرار تاريخ هستند.
ديدگاه تحليل هدف بر اين اعتقاد است كه آينده توسط باورها و اقدامات افراد، سازمانها و بازیگران مختلف و ذی نفوذ ساخته می شود. گاهي اوقات قابل كمي شدن و حتي مدل سازي به صورت آمار و ارقام و تحلیل محتواي سخنراني ها، مصاحبه ها، مقالات و كتاب های آنهاست. در اين ديدگاه بر عواقب آتي اقدامات فعلي افراد، سازمان ها و دولتهاي تاثير گذار تمرکز می شود.
ديدگاه آينده هاي متعدد بر اين اعتقاد است كه آينده اساسا محصول دسته اي از حوادث و عوامل غير قابل پيش بيني، تصادفي و بدون ترتيب و گسترده است.
و نهایتا ديدگاه شهودي آينده را مخلوط پيچيده اي از روندهاي تاریخی تغيير ناپذیر، حوادث تصادفي، و اهداف و قدامات افراد و موسسات کليدي مي داند . در چارچوب این دیدگاه، خبرگان و نخبگان و تحليل گر ارشد از طريق مطالعه و بررسي مطالب كمي و كيفي نهايتا بینش ها و نكات جالبي به ذهنشان خطور مي كند. در اين ديدگاه فرض بر اين است كه آينده پژوه از همه روشها استفاده مي كند و سپس تحليل نهايي را با توجه به يافته هاي ذهني خود ارائه مي دهد. اين ديدگاه در واقع تركيبي از سه ديدگاه قبلی است.
یک آینده پژوه حرفه ای معمولا چه کارهایی می کند؟
وظايف سه گانه عملياتي و کاملاً جا افتاده اکثر آينده پژوهان حرفه اي كه به آنها در مجموع ديده باني مي گوييم عبارتند از: پیمایش، پایش، و رديابي.
اسکن کردن یا پیمایش، يعني محیط های اطلاعاتي محلی و/یا جهانی از اول تا آخر مرور شوند.
مانيتور کردن یا پایش، يعني اسکن کردن در فواصل زماني منظم انجام شده و کاري مستمر و نهادینه باشد.
ترکینگ یا رديابي، يعني پيگيري برنامه ريزي شده و آگاهانه،مشخص و مداوم نکات مهم و حائز اهميت در ميان آنچه به طور منظم در محيط اطلاعاتی محلی و/یا جهانی اسکن و مانیتور مي شود.
بلوك هاي سازنده آينده چیستند؟
بلوك هاي هاي سازنده آينده عبارتند از روندها، رویدادها، اقدام ها، و تصویرها.
روندها به معنی ادامه نظم موجود در سير حركت داده هاي تاريخي مي باشد كه با بررسي موضوع و تشخيص الگو هاي حاكم مي توان حدس هایی موجه در رابطه با آينده همان موضوع زد.
رويدادها اتقاقات و حوادثي اند که در روندها گسست یا ناپیوستگی ايجاد مي كنند . در واقع آندسته اشفتگي ها ي چشمگير كه نهايتاً موجب مختل شدن يا از بين رفتن نظم موجود در داده هاي تاريخي مي گردند.
اقدام ها یعنی عملكرد ها و فعاليت هاي متناسب با هر موضوعي جهت شكل بخشيدن به آينده آن.
تصويرها یعنی بينش ها، آرزوها، و چشم اندازهای خودآگاه یا ناخودآگاهی که آينده ای مطلوب و انگیزه بخش را در ذهن افراد مجسم می کنند.
سواد آینده چیست و چگونه آن را افزایش دهیم؟
آینده پژوهی یک فنآوری نرم است که موجب افزایش سواد آینده افراد و سازمان ها می شود. سواد آینده عبارت است از توانايي به رمز درآوردن (كُدكردن) و رمزگشايي (دي كُدكردن) پيام‌های آینده. علاوه براین، ميزان هوشياري، احاطه بر ابزارها، و يا هر دوي آنها نشانه‌هاي مشتركي اند كه بسان رسانه انتقال اطلاعات بين ذهن افراد و رخدادهاي خارجي عمل مي‌كنند. مثلا کسی که از "نقطه تکینگی فنآوری" و احتمال پیشی گرفتن هوش بر پایه سیلیکون از هوش بر پایه کربن چیزی نشنیده باشد، نسبت به همگرائی فنآورری زیستی، فنآوری نانو، فنآوری اطلاعات، و فنآوری شناختی درکی نداشته باشد، یا با روش "برنامه ریزی برپایه سناریوها" آشنا نباشد، در قلمرو آینده پژوهی بی سواد تلقی می شود. این بی سوادی زمانی برجسته می شود که شخص مدنظر با کمتر از پنجاه درصد مطالب موجود در "هندبوک روش های آینده پژوهی "آشنا باشد.
http://www.amazon.com/Futures-Research-Methodology-Jerome-Glenn/dp/097220511X
اگرچه بعضی اشخاص، مراکز و موسسات به صورت خودخوانده اتاق فکر یا اندیشکده هستند و ادعا می کنند که درباره آینده مطالعه و تحقیق می کنند اما اخیرا نقشه ای بین المللی و مورد قبول آینده پژوهان حرفه ای جهان از چنین مراکز و موسساتی تهیه شده است که نقطه آغاز مناسبی برای بررسی بیشتر خواهد بود.
http://www.vahidthinktank.com/WorldMapoftheFuturesField.pdf
همچنین می توان در رشته آینده پژوهی ادامه تحصیل داد و مدرک آن را گرفت. فهرستی از دانشگاه هایی که رشته آینده پژوهی را در مقطع تحصیلات تکمیلی تدریس کرده و مدرک کارشناسی ارشد و دکترا می دهند در آدرس زیر قابل دسترس است:
http://www.vahidthinktank.com/FuturesCourses2008.pdf
البته در رشته آینده پژوهی، که به نوعی بین رشته ای بوده و در چارچوب بسته مرزبندی متعارف بین دانشکده ها نمی گنجد، به طور کلی دانشگاه ها و دانشکده ها از اندیشکده ها، و مراکز و موسسات مطالعاتی و پژوهشی عقب تر هستند. بنابراین اگر کسی آنقدر که دانش و فهم و سواد آینده برایش مهم است، داشتن مدرک و گواهی نامه دانشگاهی برایش مهم نیست به نفعش است که به جای ثبت نام در دانشگاه ها بیشتر سراغ اندیشکده ها و موسسات مذکور رفته و به هر طریقی با آنها مرتبط شود.
Facebook
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان